Czym jest udar
Najczęściej zaczyna się w trakcie wykonywania codziennych, zwykłych czynności, np. podczas gotowania, sprzątania, czytania książki, a także w trakcie rodzinnego biesiadowania. Rosnącym, pulsującym rytmem wkrada się ból głowy. Stopniowo dochodzą nudności, często również wymioty. U wielu osób jednocześnie podnosi się ciśnienie. Jeszcze więcej osób doświadcza równoczesnych zaników świadomości. Co kilka minut, czasami rzadziej, na kilka sekund znika poczucie otoczenia. Chwilowa utrata rzeczywistości, uchwytna zwykle tylko przez uważnego obserwatora, jeśli akurat jest w pobliżu. Po kilku minutach ciało robi się coraz cięższe i osuwa się, wbrew woli, do pozycji leżącej. Świadomość i przytomność oddalają się w nieznane… Nieprzytomność może trwać od kilku godzin do kilku dni. Można ją odzyskać lub nie…
W jakim zakresie powróci świadomość będzie można określić dopiero po odzyskaniu przytomności…
Udar jest najczęstszą przyczyną śmierci w Polsce. Na świecie co sześć sekund dochodzi do zgonu z powodu udaru. Udar jest również najczęstszą przyczyną pogłębiającej się z wiekiem niepełnosprawności – zarówno w zakresie motorycznym (ciało) jak i poznawczo – emocjonalnym (ciało i umysł). Brak jest związku między udarem a wiekiem. Udar może przytrafić się każdemu w dowolnym momencie życia i bez sygnałów ostrzegawczych. W swojej praktyce neuropsychologicznej wśród osób doznających udaru spotykam zarówno osoby mające dwadzieścia, trzydzieści, czterdzieści kilka lat, jak i osoby po pięćdziesiątce, po sześćdziesiątce i starsze. Udar jest najczęstszą przyczyną demencji oraz padaczki w wieku dojrzałym. Ponad siedemdziesiąt procent osób po udarze doświadcza pełno-objawowej depresji, która najczęściej wymaga prowadzonego równolegle leczenia łączonego, tj. farmakologicznego i psychoterapeutycznego.
Z fizjologicznego punktu widzenia udar jest zdarzeniem w obrębie Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN). Udar może być krwotoczny lub niedokrwienny. Udar krwotoczny (potocznie zwany wylewem) jest efektem przedostania się krwi do tkanki mózgowej. Najczęstszą przyczyna jest pęknięcie lub rozwarstwienie jednej z tętnic mózgowych. Krew zalewa fragmenty mózgu i uniemożliwia przewodzenie impulsów między neuronami. W zalanym krwią fragmencie mózgu zostaje zatrzymane przewodzenie informacji. Jest to bezpośrednia przyczyna zakłócenia prawidłowego funkcjonowania mózgu w zakresie funkcji, za które zwyczajowo odpowiada zalany fragment tkanki mózgowej. Z tego powodu osoba po udarze może mieć zakłócenia, np. mowy, pamięci, ruchowe, czuciowe i wiele innych.
Udar niedokrwienny jest efektem niedotlenienia określonego fragmentu tkanki mózgowej. Najczęstszą przyczyną jest zator lub nagłe zatrzymanie krążenia (NZK). Pozbawione tlenu neurony giną bezpowrotnie. W rezultacie zostają zakłócone te funkcje ruchowe, czuciowe i emocjonalno – poznawcze, których prawidłowy przebieg był zależny od przewodzenia informacji w uszkodzonym fragmencie mózgu. Nieodwracalne zniszczenie tkanki mózgowej w wyniku niedotlenienia jest cechą charakterystyczną udaru niedokrwiennego i różnicuje to zdarzenie z udarem krwotocznym. Po "wylewie" krew zaczyna wchłaniać się, a część zalanych nią neuronów może powrócić do pracy – stąd rokowanie po udarze krwotocznym jest zwykle lepsze, niż po udarze niedokrwiennym. Prawidłowa i prowadzona systematycznie, na bieżaco diagnoza neuropsychologiczna jest podstawą dobrze zaplanowanej rehabilitacji funkcji umysłowych. Kompleksowa rehabilitacja, w tym neuropsychologiczna oraz psychologiczna ma kluczową wartość w ciągu pierwszych dwóch lat od udaru. Tempo i jakość powrotu do względnej sprawności osoby chorej zależy przede wszystkim od jej indywidualnych predyspozycji, poprawnej diagnozy neuropsychologicznej oraz od czasu trwania i intensywności rehabilitacji neuropsychologicznej, która powinna być rozpoczęta jak najszybciej od udaru i kontynuowana po wyjściu ze szpitala.
mgr Daniel Jerzy Żyżniewski
(psycholog, neuropsycholog kliniczny, terapeuta)